Bạn đang ở giai đoạn nào của tự do?
Có hai loại tự do khác nhau. Tự do khỏi một điều gì (tự do phủ định) và tự do
tới một điều gì (tự do khẳng định). Nhà triết học Kant là người đầu tiên phân
loại tự do thành hai khái niệm trên trong những tác phẩm của mình. Sau ông, sự
phân loại này được Erich Fromm nhắc tới trong cuốn, Escape from Freedom, xuất
bản năm 1941. Gần đây, khái niệm này được biết rộng rãi qua tiểu luận, Two
Concepts of Liberty, của Isiah Berlin và được nghiên cứu dưới góc nhìn hiện đại
bởi Charles Taylor.
Những
triết gia và nhà tư tưởng trên thường sử dụng hai loại tự do khác nhau để bàn
luận và tranh biện về vai trò của chính phủ trong cuộc sống của người dân.
Nhưng qua bài viết này, chúng tôi muốn thử khám phá sự khác biệt giữa khái
niệm tự do phủ định và tự do khẳng định để hiểu thêm về quá trình phát triển
của mỗi cá nhân và hành trình lớn lên mà mỗi người trải qua từ một đứa trẻ đến
một người trưởng thành.
Phân biệt giữa tự do phủ định và tự do
khẳng định
Tự do
phủ định/ Tự do khỏi một điều gì đó
Tự do
phủ định là tự do khỏi những cản trở bên ngoài ngăn bạn làm những điều bạn
muốn, khi bạn muốn làm điều đó. Những hạn chế này do người khác đặt lên bạn.
Bạn sở hữu càng nhiều tự do phủ định, thì bạn sẽ càng có ít chướng ngại vật
ngăn cản bạn làm những điều bạn muốn.
Charles Taylor gọi tự do phủ định là định nghĩa cơ hội
của tự do bởi nó giúp bạn tiếp cận được rất nhiều những cơ hội đáng giá, bất kể
bạn quyết sử dụng những cơ hội đó hay không.
Khái
niệm tự do phủ định có thể được tóm gọn bằng câu: “Tôi không là nô lệ cho bất
cứ ai."
Tự do
khẳng định/ Tự do tới một điều gì đó
Tự do
khẳng định chính là tự do được điều khiển và định hướng cuộc sống của bạn. Tự
do khẳng định cho phép một người tự đưa ra quyết định của mình, tạo ra mục đích
cho chính bản thân, và xây dựng cuộc sống cho chính mình; anh ta tự do hành
động thay vì bị chi phối bởi những yếu tố khác.
Taylor
gọi tự do khẳng định là khái niệm thực thi của tự do bởi nó bao gồm phân biệt
tất cả cơ hội có thể xảy ra, và lựa chọn thứ phù họp với ý chí của bạn và điều
bạn thực sự muốn trong cuộc sống.
Khái
niệm tự do khẳng định có thể được hiểu ngắn gọn qua câu: “Tôi làm chủ chính bản
thân mình."
Nếu sự
khác nhau giữa tự do khẳng định và tự do phủ định vẫn còn khiến bạn gặp rắc
rối, từ điển bách khoa Triết học Stanford đã đưa ra một hình ảnh tương đồng để
làm rõ bản chất của hai khái niệm này.
Tưởng
tượng một người đang lái xe. Người đó đi đến phần đường dành cho người đi bộ.
Lúc đó không có đèn tín hiệu, không có cảnh sát và cũng không có một phương
tiện nào khác; người lái xe được tự do rẽ bất kì hướng nào anh ta muốn và anh
ta quyết định rẽ trái. Đây là tự do phủ định; người lái xe không chịu sự kiểm
soát của bất cứ luật lệ nào ép anh ta phải chọn một trong các đường. Những giả
sử nếu người lái xe rẽ trái vì anh ta muốn dừng tại một cửa hàng tạp hóa để mua
thuốc lá, và mặc dù quyết định dừng xe đồng nghĩa với việc anh ta phải lỡ một
cuộc hẹn quan trọng? Vậy chính cơn nghiện thuốc lá đang điều khiển chiếc xe.
Điều này cho thấy người lái xe không có tự do khẳng định; anh ta không có tự do
để làm điều anh ta muốn, hay trong trường hợp này đó là có mặt đúng giờ cho
cuộc hẹn.
Từ điển
Bách Khoa Triết học Stanford giải thích:
"Câu chuyện này cho chúng ta hai cách suy nghĩ khác
nhau về tự do. Một bên, bạn có thể coi tự do là sự là sự vắng mặt của những chướng
ngại vật bên ngoài cản trở một ai đó. Bạn tự do nếu không có ai bắt bạn dừng
làm điều bạn đang muốn. Trong câu chuyện trên, bạn có tự do theo định nghĩa
này. Nhưng xét trên góc độ khác, bạn có thể coi tự do đồng nghĩa với việc người
đang bàn tới có khả năng kiểm soát. Để có tự do, bạn cần phải tự quyết định, có
nghĩa là bạn phải điều khiển được số phận của mình theo cách bạn muốn. Trong
câu chuyện nói trên, bạn là người tự do xét theo định nghĩa này: bạn không làm
chủ số phận của mình, bạn đã không thành công điều khiển được nhu cầu mà bạn
không muốn và thứ đang ngăn cản bạn tìm thấy điều bạn cần quan tâm nhất. Một
ngườicó thể nói khái niệm đầu tiên về tự do chỉ đơn thuần bàn về số lượng cánh
cửa mở ra cho nhân tố đang bàn tới, khái niệm thứ hai thiên về việc đi qua cánh
cổng đúng dựa trên lí do xác đáng nhất."
Áp dụng khái niệm tự do phủ định và tự
do khẳng định vào cuộc sống của một người
Giai
đoạn 1: Khi còn bé. Ít tự do phủ định/ mực độ tự do phủ định thấp. ít tự do
khẳng định.