Nhắc đến tiền, tất cả những gì chúng ta nghĩ ra chỉ là một con số. Thu nhập và chi tiêu, cho vay và đi vay, tất cả đơn giản chỉ là trò chơi của những con số. Thậm chí cả những người có IQ cao ngất ngưởng cũng đôi lúc phải đau đầu vì tiền bạc. Tất cả chúng ta, lúc này hay lúc khác, cũng đã từng đưa ra quyết định tiêu tiền không dựa trên logic, mà dựa vào cảm xúc. Có lẽ bạn đã từng chọn một món đồ với giá cao hơn, vì người bán hàng gợi cho bạn cảm giác đó là một món hời; hay bỏ tiền ra mua gì đó vì cảm thấy ngại chối từ.
Nghiên cứu từ Kinh tế
học hành vi cho thấy có rất nhiều trường hợp mà con người ta đưa ra quyết định
một cách đầy khó hiểu, như: sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các giao dịch với
thẻ tín dụng thay vì tiền mặt, dù biết rằng lãi suất tiết kiệm thì thấp mà lãi
cho vay tín dụng sẽ vô cùng cao. Karen Pine, một nhà nghiên cứu Kinh tế, tác
giả của cuốn sách “Sheconomics” đã nhận định rằng, sự vô lý trong các quyết
định chi tiêu có sự khác nhau giữa nam và nữ.
Tại sao con người lại
có xu hướng đưa ra những quyết định sai lầm về tiền bạc? Câu trả lời là, tiền
không chỉ là một trò chơi của con số, tiền chính là tâm lý của con người. Nói
theo ngôn ngữ của Tâm lý học, chúng ta đều là những kẻ hoạch định kém cỏi. Tư
duy tiền bạc của chúng ta được định hình chẳng phải bằng sự khôn ngoan mà chính
là sự thiên vị và những yếu tố ẩn giấu khác. Những yếu tố này nếu không sớm
được phát hiện và điều chỉnh, sẽ dẫn tới những điểm mù về tài chính. Dưới đây
là một số những yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định:
Những thông điệp của
tuổi thơ. Bạn đã từng nghe điều này khi còn bé? Rằng tiền
không mọc từ trên cây. Tiền là nguồn gốc của tội ác. Bố và mẹ bạn đã từng tranh
cãi không dứt về chuyện tiền nong, hay tiền là chủ đề cấm kỵ? Những thông điệp
này sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến cách nghĩ về tiền của bạn cho đến lúc bạn trưởng
thành, một cách vô thức. Các nghiên cứu đã chỉ ra sự ảnh hưởng này mạnh mẽ hơn
ở nữ giới, những người cho rằng tiền là một vấn đề được truyền tải bằng cảm
xúc.
Hình mẫu lý tưởng.
Trong gia đình bạn, ai là người đưa ra những quyết định lớn về tài chính?
Từ trước tới nay đó là người đàn ông. Chính sự thiếu vắng hình mẫu nữ lý tưởng
này từ bé lý giải cho việc những người phụ nữ có năng lực và có học thức vẫn
gặp khó khăn trong quản lý tài chính khi trưởng thành.
Tâm lý.
Cơ thể của chúng ta tràn ngập những hoóc môn và phản ứng hóa học, mà mỗi lúc
lại tạo ra cho cơ thể những hành vi khác nhau. Điều này cũng tạo nên hành vi
tiêu tiền. Nghiên cứu của Karen đã chỉ ra rằng, trong kỳ kinh nguyệt, phụ nữ
thường không tự điều tiết được các quy luật mà cá nhân họ tự đặt ra và chi tiêu
một cách bốc đồng. Còn ở nam giới, hoóc môn Testosterone có thể gây ra
những hành vi cạnh tranh và tiêu tiền một cách liều lĩnh. Phản ứng của sự vui
vẻ trong não chúng ta, hoóc môn Endorphins, có thể lý giải lý do vì sao chúng
ta quyết định mua chứ không kì kèo ngã giá thêm.
Môi trường.
Những chiến thuật marketing khéo léo có thể làm chúng ta bỏ ra những đồng tiền
kiếm được từ mồ hôi nước mắt. Những âm thanh dễ chịu, những mùi hương hấp dẫn
và những biển quảng cáo rực rỡ cuối cùng sẽ đánh thức trực giác, ký ức và cảm
xúc của mỗi chúng ta. Và khi đó, mọi logic sẽ bị đè bẹp và chúng ta lại tiêu
tiền.
Sự hài lòng tức thì.
“Mua bây giờ, trả sau”, “Click để mua”, “Chuyển phát nhanh chóng”. Không giống
như thế hệ trước, chúng ta hoàn toàn có thể sở hữu thứ chúng ta muốn mà không
cần phải trì hoãn mong muốn. Tiết kiệm và đầu tư có thể trì hoãn, vì cuối cùng
sự chờ đợi sẽ nhận được phần thưởng xứng đáng. Nhưng điều đó chỉ xảy ra khi
chúng ta vượt qua được sức hút mạnh mẽ của việc sở hữu thứ chúng ta muốn ngay
bây giờ.
Cảm xúc. Tiền
có thể là sức mạnh, sự xấu hổ, sự nuối tiếc, sự điều khiển và sự an toàn. Nhiều
phụ nữ nói rằng việc tiêu tiền làm họ bớt cảm thấy xấu hổ, tội lỗi hoặc lo sợ:
tất cả những cảm xúc mạnh mẽ đều có thể phá hoại những suy nghĩ về sự hợp lý
khi tiêu tiền. Nếu họ không thể vượt qua những cảm xúc đó, họ vẫn sẽ mua.
Thực ra thì không
phải lúc nào sự vô lý trong chi tiêu cũng xảy ra. Chúng ta phải biết rằng, tiền
là một cuộc chiến giữa hai bán cầu não: sự logic ở não trái và cảm xúc ở não
phải. Và mặc dù nam và nữ đều bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, thì một số yếu tố vẫn
sẽ lôi kéo phái nữ mạnh mẽ hơn. Điều này, cùng với độ tuổi kiếm tiền, có thể
giải thích lý do vì sao phụ nữ luôn có mức lương hưu thấp hơn và tiết kiệm được
ít hơn nam giới.
Chúng ta nên làm gì
để cứu bản thân khỏi những sự sai lầm kể trên? Điều chỉnh thói quen suy nghĩ
của bạn có thể là một cách hữu hiệu, bởi việc tạo ra thói quen tiêu tiền có lợi
có thể giúp bạn hướng bản thân theo thói quen đó cả đời. Nhà triết học Marcus
Aurelius từng nói: “Những suy nghĩ theo thói quen rồi sẽ trở thành cách suy
nghĩ của bạn”. Nói đơn giản hơn: Bạn chính là những gì bạn nghĩ.
Chỉ cần một vài thay
đổi đơn giản về cái nhìn về tiền và cách tiêu tiền của bạn, bạn có thể đạt mục
tiêu an toàn về tài chính sớm hơn. Đây là một số bí kíp bạn có thể dùng để điều
chỉnh lại bản thân:
- Đặt
mục tiêu – nhưng phải thật thực tế
Tốt nhất là bạn nên
có một ý tưởng rõ ràng về những gì bạn muốn đạt được. Khi bạn muốn về hưu, bạn
sẽ sống bằng nguồn thu nhập nào? Ngay bây giờ bạn phải bắt đầu những gì cần
thiết để tiết kiệm cho tuổi già. Nhưng hãy chắc chắn rằng số tiền mà bạn để
dành sẽ không ảnh hưởng đến các chi tiêu cơ bản của bạn.
- Phần
lương được tăng là phần để tiết kiệm, chứ không phải để tiêu
Thật dễ dàng để tăng
thêm các khoản chi tiêu và mua sắm khi lương của bạn tăng. Nhưng thay vì làm
như vậy, hãy tiếp tục sống bằng khoản tiền như trước khi bạn được tăng lương.
Bạn có thể sử dụng khoản thêm đó để trả nợ hoặc tiết kiệm cho tuổi già.
- Chọn
thời điểm thật cẩn thận
Đừng đưa những quyết
định tài chính quan trọng sau một ngày làm việc mệt mỏi. Nghiên cứu đã chỉ ra
rằng nếu bạn đói, mệt hoặc đã đưa ra quá nhiều quyết định trong ngày, bạn sẽ
khó mà sáng suốt để đưa ra những quyết định đúng đắn vào cuối ngày.
- Đoán
trước những lúc bạn bị cám dỗ
Ngay cả những người
có sức mạnh ý chí mạnh mẽ nhất cũng sẽ có lúc gặp rắc rối với kế hoạch chi
tiêu. Hãy cảnh giác những lúc bạn có thể rơi vào thói quen chi tiêu xấu xí như
cũ, và hãy nghĩ ngay tới cách để thoát khỏi sự cám dỗ đó khi nó bắt đầu xuất
hiện.
- Coi
tiết kiệm là món quà cho tương lai của bạn